CÁC CHẤT TRUNG GIAN DAN TRUYỀN CỦA HỆ THẦN KINH TRUNG ƯƠNG VÀ KÊNH ION

CÁC CHẤT TRUNG GIAN DẪN TRUYỀN CỦA HỆ THẦN KINH TRUNG ƯƠNG

Hiện nay có khoảng 40 chất dẫn truyền thần kinh, chia 2 nhóm

• Nhóm có phân tử nhỏ (cấu trúc không peptid)

Các chất trung gian dẫn truyền loại có phân tử nhỏ là những chất có tác dụng nhanh, gây ra phần lớn các đáp ứng cấp của hệ thần kinh như truyền các tín hiệu cảm giác tối não và tín hiệu vận động từ não ra ngoại vi, gồm các chất acetylcholin, dopamin, noradrenalin, serotonin, các amin kích thích (acid glutamic và acid aspartic), các amin ức chế (GABA và glycin).

Acetylcholin: là chất trung gian dẫn truyền, tác dụng thông qua receptor M₁ , M₂ và N ở thần kinh trung ương.

Noradrenalin: là chất trung gian ảnh hưởng tới sự học hỏi, trí nhớ và chu kỳ thức ngủ. Tác động của noradrenalin thông qua receptor <x₂ và P₂ ở thần kinh trung ương.

Dopamin: là chất trung gian dẫn truyền ức chế tại hệ thống thần kinh lan tỏa, là một catecholamin có vai trò quan trọng ở thần kinh trung ương, liên quan nhiều đến quá trình hưng phấn và ức chế tâm thần. Tác dụng của dopamin thông qua các receptor dopaminergic. Các thuốc hủy hệ dopaminergic làm giảm triệu chứng kích động, hoang tưởng và làm tăng triệu chứng âm tính như tư duy chậm, khó khăn, cảm xúc khô, lạnh. Ngược lại, thuốc cường hệ dopaminergic làm tăng triệu chứng tâm thần hưng cảm.

Serotonin (hydroxytryptamin): là chất dẫn truyền loại ức chế, có vai trò trong giấc ngủ, tiếp nhận cảm giác đau, trầm cảm, tình dục. Tác động thông qua receptor serotoninergic. Thuốc chống trầm cảm có tác dụng ngăn cản thu hồi serotonin. Ngoài ra, còn ảnh hưởng tới sự điều hòa thân nhiệt và liên quan đến phóng thích hormon tuyến yên.

Acid glutamic và acid aspartic: là các amin dẫn truyền loại kích thích, tác dụng chủ yếu thông qua receptor N- methyl- d- aspartat (NMDA). Receptor này bị ức chế bởi ketamin.

GABA và glycin: GABA là chất dẫn truyền ức chế quan trọng ở não và tủy sống. Các thuốc an thần gây ngủ dẫn xuất benzodiazepin và barbiturat, thuốc gây mê tạo thuận lợi cho dẫn truyền GABA do gắn vào receptor GABA_a. Các chất gây co giật như pentylentetrazol, picrotoxin là chất đối kháng với GABA.

Glycin là chất dẫn truyền ức chế chủ yếu ở tủy sống. Các thuốc ức chế glycin sẽ gây tình trạng kích thích (strychnin).

• Nhóm có phân tử lớn (cấu trúc peptid)

Các chất trung gian dẫn truyền phân tử lớn thường được bài tiết ít hơn so với loại phân tử nhỏ. Bù lại tác dụng của nó mạnh hơn hàng ngàn lần và tác dụng kéo dài hơn. Chức năng của nhóm peptid mới được nghiên cứu gần đây và chưa đầy đủ. Một số peptid được biết đến là: endorphin, enkephalin, dynorphin, vasopressin, chất p…

KÊNH ION

Hầu hết tác dụng trên thần kinh trung ương của thuốc có được là do nó có khả năng làm thay đổi dòng ion qua các kênh ion xuyên màng. Có 2 loại kênh ion:

Kênh cổng điện: là kênh ion xuyên màng mà sự đóng mở được điều hoà bằng sự thay đổi điện thế màng. Gồm các loại kênh Na⁺, Ca⁺⁺, K⁺.

Kênh cổng hóa (cổng ligand): là kênh ion xuyên màng mà sự đóng mở được điều hoà bằng sự tương tác giữa chất dẫn truyền thần kinh (chất trung gian hóa học) với receptor.

Thuốc tác dụng trên thần kinh trung ương chủ yếu là tác dụng trên kênh cổng hóa (tức là tác động lên các receptor ở synap thần kinh), làm thay đổi quá trình sản sinh, tích luỹ, phóng thích, thu hồi hoặc chuyển hóa của các chất trung gian hóa học.

copy ghi nguồn : daihocduochanoi.com