Vị thuốc dùng là thân rễ phơi khô qua chế biến của các loại cây thạch xương bồ và thủy xương bồ.
Tính vị: vị cay, tính ấm.
Quy kinh: vào ba kinh tâm tỳ can.
Công năng và chủ trị:
Khai khiếu tỉnh thần dùng khi thần trí bị hôn mê đàm rãi nút lại cổ họng, trúng phong cấm khẩu, trúng thử hay còn gọi là say nắng, có thể phối hợp với tạo giác, băng phiến có thể uống trong hoặc dùng dưới dạng bột mịn thổi vào mũi. Trường hợp phong trúng tạng phủ có thể dùng thạch xương bồ 50 g, ngải cứu tươi 500g bán hạ chế 100g, thần sa chế thủy phi 4g mỗi lần uống 12g cách 3h uống một lần. Ba loại thuốc trên đem sắc mỗi lần hòa với bột thần sa.
Thông phế khí, trừ ho, hóa đàm, bình suyễn dùng trong các trường hợp ho hen, viêm phế quản mạn tính có thể dùng riêng hoặc phối hợp với bán hạ, trần bì.
Hành khí giảm đau:dùng khi bị cảm lạnh, bụng đau đầy trướng, thạch xương bồ 8g, hương phụ 16g, mộc hương 8g sắc uống.
Kiện vị: Chữa đau dạ dày, viêm loét dạ dày tá tràng, dùng thủy xương bồ dưới dạng bột hoặc dưới dạng thuốc sắc, phối hợp với bạch truật, cam thảo. Ngoài ra còn dùng dưới hình thức dạng thuốc khai vị giúp kích thích tiêu hóa đồng thời trừ được những cảm giác nôn lợm..
Ninh tâm, an thần: dùng trong trường hợp tâm quý tức là tim đập nhanh và loạn nhịp, tâm hồi hộp, mất ngủ, buồn phiền dùng thủy xương bồ dưới dạng thuốc sắc hoặc dạng thuốc ngâm rượu có thể tẩm với chu sa đã qua chế thủy phi thì hiệu quả sẽ tăng lên.
Cố thận: làm thận khí khai thông ra tai, dùng trong trường hợp thận khí kém dẫn đến ù tai, tai điếc có thể dùng thủy xương bồ phối hợp với các thuốc bổ thạn khác như cẩu tích, ngũ vị tử, phá cố chỉ…
Liều Dùng dùng từ 4 – 8g.
Một số kiêng kị: những người huyết hư ra nhiều mồ hôi, hoạt tinh không nên dùng.
Ngoài các loại xương bồ nói trên nhân dân ta còn dùng lá thạch xương bồ lá nhỏ để chữa cảm mạo và ho hen, ngạt mũi khó thở cho trẻ em. Lá thạch xương bồ, thủy xương bồ làm thuốc xông cảm cúm trừ bọ chó, rệp.
Tác dụng dược lý:
Một số nhà khoa học nghiên cứu cho thấy nước sắc và tinh dầu thạch xương bồ lá to có tác dụng chống ho trừ đàm bình suyễn. Dạng chiết cồn và tinh dầu thủy xương bồ có tác dụng điều hòa nhịp tim thỏ, sau khi gây loạn nhịp bằng dung dịch BaCl2. Tinh dầu thủy xương bồ còn có tác dụng giảm hoạt động tự phát đối với chuột. Tác dụng hiệp đồng với thuốc ngủ barbital làm giấc ngủ của chuột sâu hơn và dài hơn.
Tác dụng kháng khuẩn tinh dầu thạch xương bồ có tác dụng ức chế một số vi khuẩn như: Staphylococus-aureus, Sal.typhi..
